ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ (1469-1539)
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੈ :
ਸੁਣਿ ਪੁਕਾਰਿ ਦਾਤਾਰ ਪ੍ਰਭੁ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਗ ਮਾਹਿ ਪਠਾਇਆ, ਸਤਿਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਉਪਲਿਆ ਮਿਟੀ ਧੁੰਧ ਜਗਤ ਹੋਈ ॥੧॥
“ਦਾਨੁੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ (ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ) ਦੁਖੀ ਪੁਕਾਰ ਸੁਣੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ, ਉਸਨੇ ਇਸ ਦੁੱਖ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ।" - ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀਕੀਰਤ ਭੱਟ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:-
ਆਪਿ ਨਰਾਇਣ ਕਲਾ ਧਾਰਿ ਜਗ ਮਹਿ ਪਰਵਰਿਉ, ਨਿਰੰਕਾਰ ਆਕਾਰੁ ਜੋਤਿ ਜਗ ਕਰਿਅਉ ॥
ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ:-
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਆਮ ਨਾਰਾਇਣ ਸਰੂਪ
ਹਮਾਨਾ ਨਿਰੰਜਨ ਨਿਰੰਕਾਰ ਰੂਪ ਦੂਜਾ॥
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ | Sri Guru Nanak Dev Ji History
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ (1469-1539) | Sri Guru Nanak Dev Ji Da Janam
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1469 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪਿੰਡ ਤਲਵੰਡੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਿੰਡ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਕਲਿਆਣ ਦਾਸ ਬੇਦੀ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ। ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ, ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪਟਵਾਰੀ (ਪਿੰਡ ਤਲਵੰਡੀ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਮਾਲੀਏ ਲਈ ਮੁੱਖ ਲੇਖਾਕਾਰ) ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਨ। ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਪੂਰਨ ਯੋਗਤਾ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਰੱਬੀ ਰਹਿਮ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਭ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਡਿਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਇ ਬੁਲਾਰ ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪੁਰ ਪੂਰਨ ਭਰੋਸਾ ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ, ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬੀਬੀ ਨਾਨਕੀ ਜੀ
ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਪਾਲਦੀ ਸੀ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ‘ਬੇਬੇ ਜੀ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੀਰ ਦਾ ਨਾਂ ਨਾਨਕ ਰਖਿਆ ਗਿਆ। ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਕਰਤਾਰੀ ਜੋਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਬੇਬੇ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਜੈ ਰਾਮ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਬਚਪਨ | Sri Guru Nanak Dev Ji Childhood
ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1400 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਿਵਾਜ ਸੀ, ਇੱਕ ਜੋਤਸ਼ੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਕੁੰਡਲੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, “ਇਹ ਕੋਈ ਆਮ ਬੱਚਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਬੱਚਾ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਮ ਅਵਤਾਰ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਸ ਆਤਮਾ
ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਉੱਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਵੇਗਾ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ। ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਚਿੰਤਨਸ਼ੀਲ ਮਨ ਅਤੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੋਚ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਨਾਲ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਹਮ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ।
ਦੋਵਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣਾ. ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ, ਉਸਨੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਰਥਾਂ ਰਚਨਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਾਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਵੀ ਆਮ ਬਾਲਾਂ ਜਿਹੇ ਬਾਲ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਆਪ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਤੋਖੀ ਤੇ ਵਿਚਾਰਵਾਨ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲੇ ਸਨ ।
ਆਪ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਲੋੜਵੰਦ ਨੂੰ ਤੱਕਦੇ ਤਾਂ ਜੋ ਚੀਜ਼ ਘਰੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਦੇ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਲ-ਚੋਜਾਂ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸਭ ਦੇ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਧਿਆਪਕ ਪਾਸ ਪੜ੍ਹਨ ਭੇਜਿਆ ਜਿਸ ਤੋਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗਣਿਤ ਅਤੇ ਵਹੀਖਾਤੇ ਬਾਰੇ
ਵੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੀ ਪਾਂਧੇ ਨੂੰ ਇਹ ਕੀਤਾ ‘ਪਾਂਧੇ ਤੂੰ ਕੁਝ ਪੜਿਆ ਹੈ ਜੋ ਮੇਰੇ ਤਾਂਈ ਪੜਾਉਂਦਾ ਹੈ?’ ਪਾਂਧਾ ਬਗੈਰ ਇਹ ਜਾਣੇ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਕੀ ਸਿੱਟਾ ਨਿਕਲੇਗਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਾਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆ ‘ਜਿਸ ਵਿਦਿਆ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਮਾਇਆ ਦਾ ਜੰਜਾਲ ਹੀ ਨਾ ਟੁੱਟਾ ਐਸੀ ਵਿਦਿਆ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਕੀ ਲਾਭ?’ ਪਾਂਧੇ ਨੂੰ ਮਹਾਂ-ਪਾਂਧਾ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਉਸਤਾਦ ਨੂੰ ਉਸਤਾਦ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਪਾਂਧਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦੀ ਪਹੁੰਚ ਅਗੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਇਆ। ਪਾਂਧੇ ਨੂੰ ਅਸਲੀ ਵਿਦਿਆ ਦੀ ਦਾਤ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਮਿਲੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪਾਂਧੇ ਨੂੰ ਸਤਿਨਾਮ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਫਾਰਸੀ ਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਸਥਾਨਕ ਮੌਲਵੀ ਪਾਸੋਂ ਲਈ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਇਕੋ ਵਾਰੀ ਅਰਬੀ ਦੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਪੜ੍ਹ ਲਈ। ਮੱਲ੍ਹਾ ਇਹ ਦੇਖ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ। 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ।
ਉਪਰੰਤ ਆਪ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਦੀ ਜੰਗਲਬੇਲੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਚਿੰਤਕ ਬਿਰਤੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਗਊ ਮੱਝਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਜਾਵੇ। ਆਪ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਕਿਹਾ ਮੰਨ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਗਊਆਂ ਮੱਝਾਂ ਦੇ ਵਾਗੀ ਬਣ ਗਏ। ਇਕ ਦਿਨ ਰੋਜ ਵਾਂਗ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਗਊਆਂ ਮੱਝੀਆਂ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਲੈ ਗਏ।
ਗਊਆਂ, ਮੱਝਾਂ ਚਰਨ ਲਗ ਪਈਆਂ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਬਿਰਤੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਈ। ਪਸ਼ੁ ਚਰਦੇ-ਚਰਦੇ ਭੱਟੀ ਜੱਟ ਦੀ ਪੈਲੀ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜੇ। ਇਹ ਵੇਖ ਪੈਲੀ ਵਾਲਾ ਨੱਸਾ ਆਇਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਆਖਣ ਲੱਗਾ ‘ਵੇਖੋ ਘਰੋਂ ਆਇਆ ਜੇ ਡੰਗਰ ਚਾਰਨ ਤੇ ਇਥੇ ਆ ਦਰਖਤ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਸੁਤਾ ਪਿਆ ਏ ।
’ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਾਵਧਾਨ ਹੋਏ ਨੇਤਰ ਖੋਲੇ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਦਿਤੀ। ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਗੁਸੇ ਵਿਚ ਲੋਹਾ ਲਾਖਾ ਹੋਇਆ ਵਾਗੀ ਤੇ ਵਗ ਨੂੰ ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਪਾਸ ਲੈ ਗਿਆ। ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਇਕ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਪੈਲੀ ਬੰਨਾ ਤਕਿਆ ਤਾਂ ਖੇਤੀ ਹਰੀ ਭਰੀ ਲਹਿ ਲਹਿ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।
ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੇ ਸਭ ਹਾਲਾਤ ਉਸਨੂੰ ਜਾ ਦੱਸੇ। ਇਹ ਕੌਤਕ ਵੇਖ ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਾ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਰੱਬ ਦੇ ਨਿਵਾਜੇ ਹੋਏ ਕੋਈ ਖਾਸ ਵਲੀ ਹਨ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਕੌਤਕ ਵੇਖਿਆ। ਉਹ ਘੋੜੀ ਉਪਰ ਚੜਿਆ ਕਿਸੇ ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਬੇਲੇ ਵਿਚ ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਘੂਕ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਗਊਆਂ, ਮੱਝੀਆਂ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੇਰਾ ਘੱਤੀ ਬੈਠੀਆਂ ਹਨ। ਜਾ ਹੋਰ ਨੇੜੇ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਕ ਫਨੀਅਰ ਸੱਪ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਛਾਂ ਕਰੀ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਘੋੜੀ ਦੀਆਂ ਟਾਪਾਂ ਦਾ ਖੜਾਕ ਸੁਣ ਕੇ ਸੱਪ ਫੰਨ ਵਲੇਟਕੇ ਛਪਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਉਠ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨਾਲ ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਵੱਲ ਤਕਣ ਲੱਗੇ।
ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਇਹ ਕੌਤਕ ਵੇਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਰਨੀਂ ਪਿਆ। ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਉਹ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਦਲੀਲਬਾਜ਼ੀ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਆਪ ਜੀ ਗਲਤ ਨੂੰ ਗਲਤ ਅਤੇ ਠੀਕ ਨੂੰ ਠੀਕ ਆਖਦੇ ਸਨ।
ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਜਨੇਊ ਪਹਿਨਣ ਦੀ ਰਸਮ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਆਖ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹ ਜਨੇਊ ਪਵਾਂਗਾ ਜੋ ਟੁਟਦਾ ਤੇ ਸੜਦਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਗਲੀ ਦਰਗਾਹੇ ਭੀ ਨਾਲ ਨਿਭੇ।
ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰਹਿਣ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਕਾਰਨ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਕ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਰੀਰਕ ਰੋਗ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਵੈਦ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ
ਜੀ ਨੇ ਵੈਦ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਫੁਰਮਾਇਆ :
ਵੈਦੁ ਬਲਾਇਆ ਵੈਦਗੀ ਪਕੜਿ ਢੰਢੋਲੇ ਬਾਂਹ॥
ਭੋਲਾ ਵੈਦੁ ਨ ਜਾਣਈ ਕਰਕ ਕਲੇਜੇ ਮਾਹਿ॥ (ਅੰਗ ੧੨੭੯)
(ਰਾਗ ਆਸਾ)
ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਤਰਕ ਨੂੰ ਸਮਝ ਗਏ ਪਰ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਸਾਡੇ ਪਿਉ-ਦਾਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਨਾਨਕ ਦੁਨਿਆਵੀ ਸੁੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ
ਕਰਦੇ ਸਨ ।
ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਝਿੜਕਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਵਿਅਰਥ ਗਿਆ। ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਰੁੱਝ ਜਾਣ ਦਿਓ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ 20 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਸ ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਪੱਖ ਸੌਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਚੋਰਖਾਨਾ ਮੰਡੀ ਤੋਂ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦਿਆ ਜਾਵੇ।
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਲਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਭੇਜਿਆ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਗਏ ਤਾਂ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਸੂਫ਼ੀ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਟੋਲਾ ਦੇਖਿਆ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬੈਠ ਗਏ। ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਇੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਭੁੱਖੇ ਹਨ।
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਲਾ ਨੂੰ 20 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਖਾਣਾ ਮੰਗਵਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਭੋਜਨ ਛਕਾਇਆ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁਣ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਘਰ ਪਰਤਦਿਆਂ ਪਿਤਾ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਬਾਲਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਇਕ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨ ਲਗੇ ।
ਜਦੋਂ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਕ੍ਰੋਧਿਤ ਹੋ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬੈਠੇ ਸੀ, ਉਥੇ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੂੰ 5-7 ਥੱਪੜ ਮਾਰਿਆ ਪਰ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਨੇ ਦਖਲ ਦੇ ਕੇ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਕ੍ਰੋਧ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ। ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਤਾ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ,
ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਦੋਂ ਸਥਾਨਕ ਮਕਾਨ ਮਾਲਕ ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਭੱਟੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਮਹਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਾਰਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜੋ ਵੀ ਘਾਟਾ ਪਿਆ ਹੈ, ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਾਂਗਾ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹੋਗੇ। ਉਸਨੇ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਨਾਨਕ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ
ਸੋਚੇਗਾ, ਉਸਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਨੂੰ ਭਾਈਆ ਜੈ ਰਾਮ ਕੋਲ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਕੀਤੀ। ਜੈ ਰਾਮ ਜੀ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਦੇ ਨਵਾਬ ਦੌਲਤ ਖਾਨ ਪਾਸ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਤੇ ਨੇਕ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਕਰ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਯੋਗ ਨੌਕਰੀ ਦੁਆ ਦਿੱਤੀ।
ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਨੋਕਰੀ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਕਰ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਅਨਾਜ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਦਾ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਯੋਗਤਾ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸੱਚਾ ਬੋਲ, ਪੂਰਾ ਤੋਲ ਤੇ ਸਤਿ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜਾਚ ਮਨੁਖਤਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਈ। ਆਪ ਲੋੜਵੰਦਾ ਦੀ ਮਦਦ ਯਥਾ ਸ਼ਕਤ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਕਰਦੇ।
ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮਸਾਖੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਦਿਨ ਇਕ ਲੋੜਵੰਦ ਰਸਦ ਖਰੀਦਣ ਆਇਆ। ਤੌਲ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਆਪ ਬਾਰਾਂ ਤੋਂ ਤੇਰਾਂ ਦੇ ਤੋਲ ਪਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਆਪ ‘ਤੇਰਾ ਤੇਰਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦੇ ਵਿਸਮਾਦ ਦੇ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋ ਕਰਤਾ ਵਿਚ ਇੱਕਮਿੱਕ ਹੋ ਗਏ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਆਪ ਜੀ ਅਗੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਏ।
ਈਰਖਾਵਾਨਾਂ ਨੇ ਨਵਾਬ ਪਾਸ ਜਾ ਲੂਤੀਆਂ ਲਾਈਆ ਕਿ ‘ਨਾਨਕ ਤਾਂ ਮੋਦੀਖਾਨਾ ਲੁਟਾਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਨਵਾਬ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਚੁਗਲੀ ਵਿਚ ਆ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਕਾਲ ਕੋਠੜੀ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਹਿਸਾਬ ਦਾ ਜੋੜ ਮੇਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਨਿਕਲਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੋਸ਼ ਮੁਕਤ ਸਾਬਤ ਹੋਏ। ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਿੰਦਕਾਂ, ਚੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੀਵੇਂ ਕਰਨੇ ਪਏ।
ਆਪ ਜੀ ਤੇਰਾ-ਤੇਰਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰਹਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਦੇ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਉਹ ਥੋੜੇ ਵੱਡੇ ਹੋਏ , ਉਹਨਾਂ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਕਾਂਤ ਦੀ ਭਾਲ ਕੀਤੀ। ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਉਹ ਇਕਾਂਤ ਵਿਚ ਚੁੱਪਚਾਪ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ ।
ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਹੋ ਗਏ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਕੀਮ ਹਰੀ ਦਾਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ। ਵੈਦ ਆਇਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਨਬਜ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਂਹ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਹੇ ਵੈਦ, ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ?
ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਹੱਸ ਪਏ ਅਤੇ ਬੋਲੇ, “ਪਰ ਦਰਦ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਦਿਲ ਵਿਚ ਡੂੰਘਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੈਂ ਉਸ (ਰੱਬ) ਨੂੰ ਮਿਲ ਸਕਾਂ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦਿਓ। ਵੈਦ ਨੇ ਨਾਨਕ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਕੇ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਨਾਨਕ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਕਰਨ ਆਇਆ ਹੈ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਕੋਈ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਪਰ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।
ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ 24 {ਸਤੰਬਰ 1487} ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਵਿਆਹ ਬਟਾਲਾ ਨਿਵਾਸੀ ਸ੍ਰੀ ਮੂਲ ਚੰਦ ਜੀ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਬੀਬੀ ਸੁਲੱਖਣੀ ਜੀ ਨਾਲ ਨੀਯਤ ਹੋਈ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਲਖਮੀ ਦਾਸ ਜੀ ਤੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ।ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ, ਜਦੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ
ਉਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਮੋਦੀਖਾਨਾ ਬਹੁਤ ਸਯੋਗ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਆਪ ਪ੍ਰਤੀ ਬਣੇ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪ ਜੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕੀਰਤੀ ਦਾ ਗਾਇਣ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਰਬਾਬ ਵਜਾ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦੇ।
ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਰੋਜ ਦੀ ਨਿਆਂਈ ਇੱਕ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਆਪ ਜੀ ਵੇਂਈ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਗਏ। ਆਪ ਜੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਸਮੇਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਇਕ ਸੁਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਕਿ ਆਪ ਸਰਵ-ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਖੜੇ ਹਨ। ਜੀਵਨ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਪਾਸੋਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।
ਭਾਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਦੌਰਾਨ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਸੀ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਸਿਮਰਨ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਦੇ ਦਾਣੇ ਤੋਲਦਿਆਂ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਗਰੀਬ ਜਾਂ ਲੋੜਵੰਦ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇ ਦਿਓ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਸਾਧੂ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਤੋਂ ਦਾਣਾ ਖਰੀਦਣ ਆਇਆ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 12 ਧਰਨੇ ਤੋਲਿਆ, ਅਤੇ 13 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਰ ਧਾਰ ਦੇ ਲਈ ਤੇਰਾ, ਤੇਰਾ ਤੇਰਾ, ਉਹ ਭਾਰ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਗਿਆ। ਸਾਧੂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਟੋਕਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੋਲਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਾਰਾ ਮੋਦੀਖਾਨਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਵਿੱਚ
ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੇਰਾ, ਮੇਰਾ ਕਹਿਣ ਨਾਲ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਨਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤੇਰਾ ਤੇਰਾ ਸਦਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਵਧਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਤੋਂ ਈਰਖਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਨਾਜ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਾਧੂਆਂ ਨੂੰ ਵੰਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਲੋਧੀ ਨੇ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ, (ਜੇਲ੍ਹ) ਦੋ ਵਾਰ ਸਟੋਰਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਪਰ ਕੁਝ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਕੋਈ ਚਮਚਾਗਿਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ।
ਉਹਨਾਂ ਸਵੇਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੌਰਾਨ “ਵਿਅਰਥ ਨਦੀ” ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸੱਦਾ ਸੁਣਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਬੈਠ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ, ਕੱਟੜਤਾ, ਝੂਠ, ਪਾਖੰਡ, ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ
ਪਾਪ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਿਆ ਹੋਇਆ ਦੇਖਿਆ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਨਦੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆਏ। ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਇਕੱਠੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਲੋਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਪੁਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ ਹਰ ਕੋਈ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਆਇਆ, ਪਰ ਨਾਨਕ ਦਾ ਕੋਈ ਥਹੁ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ, ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ। ਪਰ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਯਕੀਨ ਸੀ ਕਿ ਨਾਨਕ ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਦੁੱਖਾਂ-ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਡੁਬੋਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਨਾਨਕ ਪੰਜ-ਛੇ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੰਤ ਘਾਟ ਦੇ ਕੰਢੇ ਮੁੜ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਵਾਕ ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਚਾਰਿਆ, “ਕੋਈ ਹਿੰਦੂ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਹੀਂ”।ਇਹ ਵਾਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਮਾਜਕ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਸਲਾਮ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿਚਕਾਰ ਧਰਮ-ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਟਕਰਾਅ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਕ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਸੱਚਾ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਕੋਈ ਸੱਚਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਾਂ ਇਹ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸੁਤੰਤਰ ਕੌਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚਨਾ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦਾ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦਿਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। 1521 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚੌਥੇ ਉਦਾਸੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਐਮਨਾਬਾਦ ਆਏ, ਉਹ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ।
ਉਸਨੇ ਬਾਬਰ ਦੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ ਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਧੀਆਂ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਜੋ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਨ। ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੰਡਿਤ ਬੋਧੀਨ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਦੋਵੇਂ ਚੰਗੇ ਧਰਮ ਹਨ, ਉਹ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬਰ ਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਸੂਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਕਤਲ ਕਰਨਾ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਵੀ ਲਲਕਾਰਿਆ:-
ਪਾਪ ਦੀ ਜੰਝ ਲੈ ਕਾਬੁਲੁ ਧਾਇਆ ਜੋਰੀ ਮੰਗ ਦਾਨ ਵੈ ਲਾਲੋ ॥
ਸਰਮੁ ਧਰਮੁ ਦੁਇ ਛਪਿ ਖਲੋਇ ਕੂੜ ਫਿਰੇ ਪਰਧਾਨੁ ਵੇ ਲਾਲੋ ॥
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਜ਼ੁਲਮ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅੱਗੇ ਫਰਿਆਦ ਕਰਦੇ ਸਨ:
ਖੁਰਾਸਨ ਖਸਮਾਨਾ ਕਿਆ ਹਿਦੁਸਤਾਨ ਡਰਾਇਆ ॥੧੧॥
ਆਪਿ ਦੋਸੁ ਨਾ ਦੇਇ ਕਰਤਾ ਜਮੁ ਕਰਿ ਮੁਗਲੁ ਚੜਾਇਆ ॥੧੧॥
ਏਤੀ ਮਾਰ ਪਾਈ ਕੁਰਲਾਣੇ ਤੈ ਕੀ ਦਰਦ ਨ ਆਇਆ ॥੧੧॥
ਬਾਬਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਨੂੰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੈਦਪੁਰ ਅਮੀਨਾਬਾਦ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਜਦੋਂ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕੋਈ ਸਾਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਨਹੀਂ, ਇਕ ਇਲਾਹੀ ਨੂਰ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਇਆ। ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋਧੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਲਈ ਕੀ ਤੋਹਫ਼ਾ ਲਵਾਂ? ਇਬਰਾਹਿਮ ਲੋਧੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਨਾਨਕ ਆਪ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈ, ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਦੇਣ ਲਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। 1522 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ (ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਦਾ ਨਗਰ) ਵਿਖੇ ਵਸ ਗਏ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਖੁਦ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਉੱਥੇ ਰਹੇ।
ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਜੀ ਦੀ ਸਾਖੀ | Bhai Lalo Ji Di Sakhi In Punjabi
ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਰਬਾਬੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਐਮਨਾਬਾਦ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਜੋ ਕਿ ਇਕ ਤਰਖਾਣ ਸੀ ਦੇ ਘਰ ਠਹਿਰੇ। ਸਥਾਨਕ ਫੌਜ਼ਦਾਰ ਮਲਕ ਭਾਗੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਇਕ ਮਹਾਨ ਭੋਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਨਿਓਤਾ ਦਿੱਤਾ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਹਰਾਮ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵਾਲੇ ਮਹਾਨ ਭੇਜ ਦੇ ਸਵਾਦਿਸ਼ਟ ਪਕਵਾਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਦੀ ਹਕ ਹਲਾਲ ਦੀ ਰੁਖੀ ਮਿਥੀ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ। ਮਲਕ ਭਾਗੋ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੇਰੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚੋਂ ਗਰੀਬਾਂ ਮਿਹਨਤੀਆਂ ਦੇ ਲਹੂ ਦੀ ਝਲਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂਕਿ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਦੀ ਦਸਾਂ ਨਹੁੰਆਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦੇ ਚੋਂ ਕਰਤਾਰੀ ਰਹਿਮਤ ਦੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਝਲਕ ਦਿਸਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਸੁਣ ਮਲਕ ਭਾਗੋ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨੀਂ ਪਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਭੁਲ ਬਖਸ਼ਾਈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਥਾਪਿਆ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਲਾਗੇ ਤੁਲੰਬਾ ਨਗਰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸੱਜਣ ਠੱਗ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਸਤੇ ਗਏ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਯਾਤਰੂਆਂ ਲਈ ਠਹਿਰਨ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਯਾਤਰੂਆਂ ਕੋਲੋਂ ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਖੋਹ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।
ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ‘ਸਜਣ ਸੇਈ ਨਾਲਿ ਮੈ ਚਲਦਿਆ ਨਾਲਿ ਚੰਲਨਿ’ ਤਾਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਜਣ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਨੂੰ ਟੁੰਬ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦੀ ਮਿਕਨਾਤੀਸੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਤੋਂ ਸੱਜਣ ਠੱਗ ਇਤਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹ ਕੇਵਲ ਸੱਜਣ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੱਜਣ ਦਾ ਡੇਰਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲ ਬਣਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੱਜਣ ਨੂੰ ਇਸ ਧਰਮਸ਼ਾਲ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਇਸ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪੰਜਾਬ ਫੇਰੀ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਉਹ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਜਿਸਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਜਰਵਾਣਿਆਂ ਤੋਂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਹੋਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਪਰੰਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਖੋਜਤ ਭਏ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਮਹਾਂਵਾਕ ਅਨੁਸਾਰ ਲੰਮੀਆਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿੰਨੀਆਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ?
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਉਦਾਸੀਆਂ | Sri Guru Nanak Dev Ji Ki Udasiyan In Punjabi
ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ – ਪੂਰਬ ਵੱਲ : ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਧਰਤਿ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਹਿੱਤ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਨੂੰ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਸਨ। ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਗਏ ਤਾਂ ਜੋ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ
ਗੱਦੀਨਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰੂਬਰੂ ਹੋ ਸਕਣ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਆਪ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ।
ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਇਕੱਤਰ ਹੋਏ ਸਨ। ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਕਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਰਜ ਹਿਣ ਮੌਕੇ ਅੱਗ ਨਹੀਂ ਬਾਲੀ ਜਾ ਸਕਦੀ, ਕੁਝ ਰਿੰਨਿਆਂ ਤੇ ਪਕਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਬਲਕਿ ਮਾਸ ਰਿੰਨਣਾ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਘੋਰ ਪਾਪ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੰਕਿਆਂ ਦੇ ਨਿਵਾਰਣ ਹਿਤ ਬਾਹਮਣੀ ਕਰਮ ਦੇ ਉਲਟ ਅੱਗ ਬਾਲ ਰਿੰਨਣਾ-ਪਕਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਧੂਆਂ ਉੱਠਦਾ ਦੇਖ ਲੋਕ ਕਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਧਿਤ ਹੋਏ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਖਚਿਤ ਲੋਗ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਊਲ-ਜਲੂਲ ਬੋਲਣ ਲੱਗੇ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਵਿੱਤਰ ਤੇ ਨਿਰਮਲ ਬਚਨਾਂ ਨਾਲ ਸਭ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਇਥੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਹਰਦੁਆਰ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ।
ਹਰਦੁਆਰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਲੋਗ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਗੰਗਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਸੂਰਜ ਵਲ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਸੁੱਟ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੱਛਮ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਲਗ ਪਏ।
ਲੋਗ ਇਹ ਦੇਖ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਆਪ ਪੱਛਮ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਕਿਉਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪੂਰਬ ਵਲ ਕਿਉਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ? ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਪਰਲੋਕ ਵਿੱਚ ਜਾ ਚੁਕੇ ਵਡੇ ਵਡੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪੈਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
ਲੋਕ ਹੱਸਣ ਲੱਗੇ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਇਹ ਪਾਣੀ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਪੈਲੀਆਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੇਰਾ ਸੁਟਿਆ ਪਾਣੀ ਇਸੇ ਜਹਾਨ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀਆਂ ਪੈਲੀਆਂ ਤੱਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਪਰਲੋਕ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡੇ ਪਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਅੱਗੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਏ ਅਤੇ ਵਹਿਮਾਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਬਣ ਗਏ।
ਹਰਦੁਆਰ ਤੋਂ ਚਲ ਕੇ ਚਲ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਗੋਰਖ ਮਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਜੋ ਜੋਗ ਮੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਗੋਰਖ ਮਤੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਆਪ ਦੀ ਸਿੱਧਾਂ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਹੋਈ। ਸਿਧ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਹਾਰ ਖਾ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਗੋਰਖ ਮਤਾ ਨਾਨਕ ਮਤੇ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ।
ਨਾਨਕ ਮਤੇ ਤੋਂ ਚਲ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਬਨਾਰਸ ਪਹੁੰਚੇ। ਬਨਾਰਸ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਚਰਚਾ ਜਿਆਦਾ ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਡਤ ਚਤੁਰਦਾਸ ਨਾਲ ਹੋਈ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਚਤੁਰਦਾਸ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਗੇ ਨਿਰੁੱਤਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਬਨਾਰਸ ਵਿਖੇ ਮੌਜੂਦ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਨਾਲ ਗੋਸ਼ਟਿ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਬਨਾਰਸ ਤੋਂ ਚਲ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਗਯਾ ਵਿਚੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਪਟਨੇ ਪੁੱਜੇ। ਪਟਨਾ ਵਿਖੇ ਆਪ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸਾਲਸ ਰਾਇ ਜੌਹਰੀ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਇਕ ਕੀਮਤੀ ਰਤਨ ਦੇ ਕੇ ਮੁਲ ਪੁਆਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਅਲਗ-ਅਲਗ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋ ਉਸਦਾ ਮੁਲ ਪੁਆਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਸਾਸ ਰਾਇ ਜੌਹਰੀ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
ਸਾਲਸ ਰਾਇ ਨੇ ਇਸ ਰਤਨ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਭੇਟ ਹੀ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੇ ਦਿਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੌ ਰੁਪਏ ਵਾਪਸ ਕਰ ਸਾਲਸ ਰਾਇ ਦੀ ਖੋਟੇ-ਖਰੇ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਦੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ। ਮਨੁਖ ਜਨਮ ਨੂੰ ਹੀਰੇ ਵਾਗ ਅਨਮੋਲ ਦਸ ਇਸ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਈ ਨਾ ਗੁਆਉਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਸਾਲਸ ਰਾਇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਥਾਪ ਧਰਮਸ਼ਾਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।
ਇਥੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਕਾਮਰੂਪ (ਆਸਾਮ) ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਥੇ ਨੂਰ ਸ਼ਾਹ ਜਿਹੀਆਂ ਜਾਦੂਗਰਨੀਆਂ ਨੇ ਆਪਨੂੰ ਛਲਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਸਦਾ ਤਲਿਸਮ (ਜਾਦੂ) ਤੋੜਿਆ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਚੇ ਆਚਰਣ ਦੀ ਸਚੀ ਦੌਲਤ ਅਤੇ ਸੱਚੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਧਰਮਸਾਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਜਗਨਨਾਥ ਪੁਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਆਰਤੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੋ ਰਹੀ ਆਰਤੀ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਬਦ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ ‘ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲੁ ਰਵਿ ਚੰਦੁ ਦੀਪਕ ਬਨੇ …..’ ਜਗਨਨਾਥ ਪੁਰੀ ਦੇ ਪਾਂਧੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਉਪਦੇਸ਼ਿਤ ਬ੍ਰਹਮੰਡੀ ਆਰਤੀ ਅਗੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋਏ। ਪੁਰੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਾਪਸ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆ ਗਏ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ।
ਦੂਸਰੀ ਉਦਾਸੀ – ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪੰਜਾਬ ਠਹਿਰਣ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੂਸਰੀ ਉਦਾਸੀ ਲਈ ਚੱਲ ਪਏ। ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਆਪ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਜੋ ਜੈਨੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਜੈਨੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਸਮਝ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ਟਾ ਚੋਂ ਵੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦੇ, ਜੂਆਂ ਨਹੀਂ ਮਾਰਦੇ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਆਦਿ ਕਰਮ ਕਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਧਰਮੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ‘ਫੋਲਿ ਫਦੀਹਤਿ ਮੁਹਿ ਲੈਣ ਭੜਾਸਾ’ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਵਹਿਮ ਤੋਂ ਉਪਰ ਉਠ ਕਰਤਾਰ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਚਾਨ ਉਸ ਦੀ ਕੀਰਤੀ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਉਸ ਕਬੀਲੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਸਰਦਾਰ
ਕੌਡਾ ਰਾਖਸ਼ ਸੀ। ਕੌਡੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ। ਉਸਨੇ ਗਰਮ ਤੇਲ ਦੇ ਕੜਾਹੇ ਵਿਚ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਸੁੱਟਣਾ ਚਾਹਿਆ ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਬਾਣੀ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਮੁਖੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਬਚਨ ਸੁਣ ਕੌਡਾ ਆਪਣੇ ਇਸ ਅਨੈਤਿਕ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਚਰਨੀ ਪਿਆ ਤੇ ਸਤਿਉਪਦੇਸ਼
ਦੀ ਯਾਚਨਾ ਕੀਤੀ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕੌਡੇ ਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸੋਝੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸੰਗਲਾਦੀਪ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਥੋਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸ਼ਿਵਨਾਭ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਆਮਦ ਸੁਣ ਰਾਜੇ ਨੇ ਸੁੰਦਰ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਸਵਾਗਤ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਭੇਜੀਆਂ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਫੁਰਮਾਇਆ ‘ਬਚੀਓ ਜਾਉ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਕੀਰਤੀ ਗਾਉ ਮੇਰਾ ਮਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਮੋਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।’ ਰਾਜਾ ਸ਼ਿਵਨਾਭ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨੀਂ ਪਿਆ ਤੇ ਸਿੱਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ।
ਤੀਸਰੀ ਉਦਾਸੀ – ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਤਲਵੰਡੀ ਠਹਿਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਤੀਸਰੀ ਉਦਾਸੀ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸੁਮੇਰ ਪਰਬਤ ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਏਥੇ ਸਿਧਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਪਹਿਲੀ ਗਲ ਇਹੀ ਪੁਛੀ ਕੌਨ ਸ਼ਕਤ ਤੁਹਿ ਏਥੇ ਲਿਆਈ ਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਫੁਰਮਾਇਆ ‘ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਜਪੇ ਗਤ ਪਾਈ।’
ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਦੇ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਿਧਾਂ ਨੇ ਕਰਾਮਾਤ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ। ਸਿਧਾਂ ਨੇ ਖੱਪਰ ਦੇ ਕੇ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਦੇ ਤਲਾਬ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਉਥੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਿਧ
ਇਹ ਉੱਤਰ ਸੁਣ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੋਏ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਜ਼ਮਤ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਨਿਵਾਇਆ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੁਮੇਰ ਪਰਬਤ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸਿਧਾਂ ਨਾਲ ਜੋ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਉਹ ਸਿਧ ਗੋਸ਼ਟ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਅਧੀਨ ਅੰਗ ਨੰ: ੯੩੮ ਤੋਂ ੯੪੬ ਤੱਕ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਲਦਾਖ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ, ਹੇਮੁਸ ਗੌਪਾ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵੀ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ‘ਨਾਨਕ ਲਾਮਾ’ ਆਖ ਕੇ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਆਪ ਮਟਨ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਪੁਜੇ। ਏਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਬਜ਼ਾਰੋਂ ਇਕ ਪੈਸੇ ਦਾ ਸੱਚ ਤੇ ਇਕ ਪੈਸੇ ਦਾ ਝੂਠ ਪ੍ਰੀਦਣ ਵਾਸਤੇ ਭੇਜਿਆ।
ਭਾਈ ਮੂਲਾ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਪੈਸੈ ਲੈ ਕੇ ਇਕ ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਜੀਵਣਾ ਝੂਠ ਤੇ ਮਰਨਾ ਸੱਚ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਦੋਵੇਂ ਕਾਗਜ਼ ਪੀਰ ਹਮਜ਼ਾ ਗੌਸ ਅੱਗੇ ਧਰੇ। ਹਮਜ਼ਾ ਗੌਸ ਤਸੱਲੀ ਹੋਈ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਅਧਰਮੀ ਨਹੀਂ ਧਰਮੀ ਵੀ ਹਨ। ਹਮਜ਼ਾ ਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਗਿਆਨ ਖੜਗ ਦਾ ਕਾਇਲ ਹੋਇਆ।
ਚੌਥੀ ਉਦਾਸੀ – ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਤਲਵੰਡੀ ਵਿਖੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਠਹਿਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਨੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵੇਰ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਮੱਕੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਯਾਤਰੀ ਹਾਜ਼ੀ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਹਾਜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੱਜ ਗੁਜਾਰਨ ਵਰਗੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਹਾਜੀਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਣਾ ਪਹਿਣ ਨੀਲ ਬਸਤਰ ਪਾ, ਇੱਕ ਕੱਛ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬ ਦੂਜੀ ਵਿਚ ਮੁਸੱਲਾ ਅਤੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਆਸਾ (ਸੋਟਾ) ਫੜ ਲਿਆ। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸੰਗੀ ਸਨ। ਤਲਵੰਡੀ ਤੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਆਪ ਪਾਕਪਟਨ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਪਾਕਪਟਨ ਵਿਖੇ ਸੂਫੀ ਮੱਤ ਦੇ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸਿਲਸਿਲੇ ਦੇ ਵਾਰਸ ਸ਼ੇਖ਼ ਇਬਰਾਹੀਮ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਮੱਕੇ ਪਹੁੰਚੇ।
ਮੱਕਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਜਗਤ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਆਗਮਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮੱਕਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਮੱਕੇ ਪਹੁੰਚ ਆਪ ਕਾਬੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਪੈਰ ਕਰਕੇ ਸੌਂ ਗਏ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਮੇਂ ਕਾਬੇ ਨੂੰ ਹੀ ਸਿਜਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਾਬੇ ਵੱਲ ਪੈਰ ਪਸਾਰਨੇ ਤਾਂ ਇਕ ਵੱਡਾ ਭਾਰੀ ਗੁਨਾਹ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਇੰਝ ਸੁਤਿਆ ਵੇਖ ਕੇ ਹਾਜ਼ੀ ਰੌਲਾ ਪਾਉਣ ਲੱਗੇ। ਜੀਵਨ ਨਾਮੇ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਹਾਜ਼ੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਠੰਡ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਊਲ-ਜਲੂਲ ਬੋਲਿਆ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਹਸ ਪਏ ਤਾਂ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਆਵਾਜ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਮਿਤਰਾ ਮੈਂ ਦੇਸੀ ਹਾਂ, ਜਿਧਰ ਰੱਬ ਦਾ ਘਰ ਨਹੀਂ ਮੇਰੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਉਧਰ ਨੂੰ ਕਰ ਦਿਉ।’ ਜੀਵਨ ਨੇ ਜਿਉਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਕਾਬੇ ਤੋਂ ਪਰੇ ਨੂੰ ਘੁਮਾਈਆਂ ਤਾਂ ਕੀ ਤੱਕਿਆ ਕਿ ਕਾਬਾ ਵੀ ਉਸੇ ਪਾਸੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਿਸ ਪਾਸੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਹਾਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਰਬਵਿਆਪਕਤਾ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸਦੇ ਸਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਾਜੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਉਦਾਲੇ ਆ ਜੁੜੇ ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਜਦੋਂ ਹਾਜੀਆਂ ਨੇ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਹਿੰਦੂ ਹੋ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਅੱਲਾ ਦਾ ਰਚਿਆ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਹਾਂ ‘ਨ ਹਮ ਹਿੰਦੂ ਨ ਮੁਸਲਮਾਨ’ ਹਾਜੀਆਂ ਨੇ ਫਿਰ ਪੁਛਿਆ ਹਿੰਦੂ ਰੱਬ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਣ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਦਰਗਾਹ ਵਿਚ ਤਾਂ ਅਮਲਾਂ ਦਾ ਨਿਬੇੜਾ ਹੋਵੇਗਾ।
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਵਾਰ ੧/੩੩ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਅਨੁਸਾਰ: ਬਾਬਾ ਆਖੇ ਹਾਜੀਆ ਸੁਭਿ ਅਮਲਾ ਬਾਝਹੁ ਦੋਨੋ ਰੋਈ। ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੁਇ ਦਰਗਹ ਅੰਦਰਿ ਲਹਨਿ ਨ ਢੋਈ। ਹਾਜੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਮੰਗੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਖੜਾਵਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮੱਕੇ ਤੋਂ ਮਦੀਨਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਬਗਦਾਦ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ।
ਬਗਦਾਦ ਵਿੱਚ ਆਪ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਫਕੀਰ ਸ਼ਾਹ ਬਹਿਲੋਲ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਉਸ ਥਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਹੁਣ ਵੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਥੜਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਥੜੇ ਦੇ ਪਿਛੇ ਕੰਧ ਵਿਚ ਜੋ ਇਬਾਰਤ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਉਸ ਥਾਂ ਹਿਜ਼ਰੀ ੯੨੯ ਮੁਤਾਬਕ ੧੫੨੦-੨੧ ਈ: ਨੂੰ ਉਥੇ ਬਿਰਾਜੇ। ਬਗਦਾਦ ਤੋਂ ਆਪ ਤਹਿਰਾਨ, ਕੰਧਾਰ ਤੇ ਫਿਰ ਕਾਬਲ ਪਹੁੰਚੇ। ਕਾਬਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਸੀ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਾਬਲ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮਸ਼ਾਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ। ਕਾਬਲ ਤੋਂ ਚਲ ਕੇ ਆਪ
ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਤੇ ਖੈਬਰ ਪਾਸ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਪਹੁੰਚੇ। ਹਸਨ ਅਬਦਾਲ ਵਿਖੇ ਪਹਾੜੀ ਉਪਰ ਵਲੀ ਕੰਧਾਰੀ ਦਾ ਡੇਰਾ ਸੀ। ਹਸਨ-ਅਬਦਾਲ ਦੇ ਲੋਕ ਗੁਰੂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋਣ ਲੱਗੇ।
ਵਲੀ ਕੰਧਾਰੀ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਪਾਣੀ ਦਾ ਚਸ਼ਮਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਹਸਨ-ਅਬਦਾਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੁਖ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਦਾ ਉਸ ਉਪਰ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਵਲੀ ਕੰਧਾਰੀ ਕੋਲ ਅਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਪਰ ਉਸਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਗੱਲ ਮੰਨਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਦੁਬਾਰਾਂ ਬੇਨਤੀਆਂ ਕਰਨ ਤੇ ਵੀ ਵਲੀ ਕੰਧਾਰੀ ਨੇ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।
ਅੰਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ’ ਆਖ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਥੱਲਿਓਂ ਪੱਥਰ ਚੁੱਕਿਆ ਤਾਂ ਚਸ਼ਮਾ ਵਹਿ ਤੁਰਿਆ। ਨਗਰ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਜੈ ਜੈ ਕਾਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ। ਵਲੀ ਕੰਧਾਰੀ ਇਹ ਵੇਖ ਹੋਰ ਗੁਸੇ ਵਿਚ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਪੱਥਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਸਤੇ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਰੇੜਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਡੋਲ ਚਿੱਤ ਬੈਠੇ ਰਹੋ। ਜਦੋਂ ਪੱਥਰ ਆਪ ਜੀ ਪਾਸ ਪੁਜਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ ਆਖ ਆਪਣੇ ਪੰਜੇ ਨਾਲ ਉਸ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪੰਜਾ ਉਸ ਪੱਥਰ ਵਿਚ ਲਗ ਗਿਆ ਤੇ ਪੱਥਰ ਉਥੇ ਹੀ ਰੁਕ ਗਿਆ। ਵਲੀ ਕੰਧਾਰੀ ਇਹ ਕੌਤਕ ਵੇਖ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ ਅੰਤ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਤੇ ਢਹਿ ਪਿਆ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਹੁਣ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ । ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜੋ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਆਪ ਜੀ ਸੈਦਪੁਰ ਪਹੁੰਚੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੀ ਬਾਬਰ ਨੇ ਸੈਦਪੁਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਇਹ ਘਟਨਾ ੧੫੨੧ ੨੨ ਈ: ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੀ ਹੈ। ਬਾਬਰ ਨੇ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੈਦਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਤਲੋਗਾਰਤ ਮਚਾਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸ਼ਬਦ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਬਾਬਰਵਾਣੀ’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੰਤ ਸਮਾਂ | Last Time
ਸੰਨ 1539 ਵਿਚ, ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਨੇੜੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ (ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ) ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਗੁਰੂ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।
ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਇੱਥੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਰਾਵੀ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਤੜਕੇ ਕੀਰਤਨ ਅਰੰਭ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਇੱਕ ਲੜਕਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਲਈ ਦੁੱਧ ਲਿਆਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਭੇਟ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਦਾ ਸੀ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਹੇ ਲੜਕੇ, ਤੂੰ ਇੰਨੀ ਜਲਦੀ ਕਿਉਂ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਤੇਰੀ ਉਮਰ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਖੇਡਣ ਅਤੇ ਸੌਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।” ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਸਰ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅੱਗ ਬਾਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਲੱਕੜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਈ, ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਛੋਟੀਆਂ ਡੰਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੜਦੀਆਂ ਹਨ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਜਲਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਮੈਂ ਬੁੱਢਾ ਹੋ ਕੇ ਜੀਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ” 7 ਸਾਲ ਦੇ ਲੜਕੇ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇਹ ਬੁੱਧੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਭਾਵੇਂ ਤੂੰ ਛੋਟਾ ਬੱਚਾ ਹੈਂ, ਫਿਰ ਵੀ ਤੂੰ ਬੁੱਢੇ ਵਾਂਗ ਬੋਲਦਾ ਹੈਂ।” ਉਸ ਦਿਨ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਭਾਈ ਬੁੱਢਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਵਾਰਿਸਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ ‘ਤੇ ਭਗਵੇਂ ਤਿਲਕ ਜਾਂ ਗੁਰੂਡੋਮ ਦੇ ਪੈਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਠ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਸਨ।
ਗੁਰੂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ, ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੈਗੰਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ।
ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਅੰਤ ਨੇੜੇ ਹੈ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਬਹਿਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਲਈ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦਫ਼ਨਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦੀ ਦੇਹ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਸੱਜੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਫੁੱਲ ਰੱਖਣ। ਜਿਸ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਵੇਲੇ ਸਵੇਰੇ ਫੁੱਲ ਤਾਜ਼ੇ ਸਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।
ਅੱਸੂ ਸੁਦੀ 10, 1596 ਬਿਕਰਮੀ, ਸੋਮਵਾਰ, 22 ਸਤੰਬਰ, 1539 ਈ: ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੋਨੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋਏ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ‘ਤੇ ਫੁੱਲ ਚੜ੍ਹਾਏ।
ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਾਪਸ ਆਏ, ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਚਾਦਰ ਨੂੰ ਉਤਾਰਿਆ ਅਤੇ ਉਤਾਰਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ। ਉੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ ਤਾਜ਼ੇ ਫੁੱਲ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ।
ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਅਤੇ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਲਈ, ਹਰੇਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਮਾਧੀ (ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਯਾਦਗਾਰ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਬਰ (ਮੁਸਲਿਮ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ) ਦੋਵੇਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਦੋਹਾਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀਵਾਰ ਸੀ। ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਸੀ, ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸੈਦਪੁਰ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤਲਵੰਡੀ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਇਥੇ ਆਪ ਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਈਸ਼ਵਰੀ ਗਿਆਨ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਰੱਬੀ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਖੁੱਲੇ ਗੱਫੇ ਵਰਤਾ ਕੇ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਖ਼ੁਰਾਕ ਨਾਲ ਤ੍ਰਿਪਤ ਕਰਦੇ।
ਦੋਵੇਂ ਵੇਲੇ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸ਼ੰਕਿਆਂ ਦੀ ਨਵਿਰਤੀ ਕਰ ਤਪਤੇ ਹਿਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਸਭ ਨੂੰ ਜੀਅਦਾਨ ਦੇ ਕੇ ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਲਾ ਹਰਿ ਸਿਓ ਮਿਲਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਸ਼ਿਵਰਤਾਰੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਅਚਲ-ਵਟਾਲੇ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਜੋਗੀ ਤੇ ਸਿੱਧ ਆਪਣੀਆਂ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਦਿਖਾਂ ਭੋਲੀ ਭਾਲੀ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਲੁੱਟਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਉਦਾਸੀ ਨਾਲ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਅਚੱਲ ਵਟਾਲੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਆਪ ਮੇਲੇ ਤੋਂ ਥੋੜੇ ਹਟਵੇਂ ਬਹਿ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਸੰਗਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਆ ਜੁੜੀਆਂ। ਸਿੱਧਾਂ ਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਭੰਗਰਨਾਥ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਆਪ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਭੇਖ ਲਾਹ ਕੇ ਗ੍ਰਿਹਸਥੀ ਲਿਬਾਸ ਕਿਉਂ ਧਾਰਨ
ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ? ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਮ ਦੁਧ ਵਿਚ ਕਾਂਜੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਗੁਰਮੁਖ ਖੋਜਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਦਾਸੀ ਭੇਖ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਕੰਮ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਫਿਰ ਗ੍ਰਿਹਸਥੀ ਲਿਬਾਸ ਪਹਿਨ ਲਿਆ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਭੰਗਰਨਾਥ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਭਰਮ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਹੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰਿਹਸਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਹੀ ਮੰਗਣ ਜਾਂਦੇ ਹੋ।
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਮੰਗ ਕੇ ਖਾਂਦੇ ਹੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਨਿੰਦਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਇਹ ਕਿਥੋਂ . ਦਾ ਤਿਆਗ ਹੈ? ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਛੱਡ, ਗ੍ਰਿਹਸਥ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਆਪਣੀ ਵਿਹਲੜ ਬਿਰਤੀ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਚੰਗਾ ਸਮਝਦੇ ਹੋ, ਗ੍ਰਿਹਸਥੀ ਬਣਨਾ ਮਾੜਾ ਸਮਝਦੇ ਹੋ। ਇਹ ਕਿਥੋਂ ਦਾ ਜੋਗ ਹੈ? ਅਸੀਂ ਗ੍ਰਿਹਸਥ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ, ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ, ਬੱਚਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰ, ਦਸਾਂ ਨੌਹਾਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕਰ ਰੱਬ ਦੇ ਸ਼ੁਕਰ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਛਕਦੇ ਹਾਂ।
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਇਹੋ ਜੋਗ ਕਮਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜੋਗ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਸੁਣ ਜੋਗੀ ਨਿਤਰ ਹੋ ਗਏ। ਫਿਰ ਜੋਗੀਆਂ ਤੇ ਸਿਧਾਂ ਨੇ ਕਰਾਮਾਤਾਂ ਵਿਖਾ, ਰਿਧੀਆਂ, ਸਿਧੀਆਂ ਦੇ ਬਲ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਤੇ ਭਰਮਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਵਿਅਰਥ ਜਾਂਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸਿਧਾਂ ਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ:
ਸਿਧਿ ਬੋਲਨਿ ਸੁਣਿ ਨਾਨਕਾ ਤੁਹਿ ਜਗ ਨੋ ਕਰਾਮਾਤਿ ਦਿਖਾਈ।
ਕੁਝ ਵਿਖਾਲੇ ਅਸਾਂ ਨੋ, ਤੁਹਿ ਕਿਉਂ ਢਿਲ ਅਵੇਹੀ ਲਾਈ ?
ਸਿਧਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬੋਲੇ :
ਬਾਬਾ ਬੋਲੇ, ‘ਨਾਥ ਜੀ! ਅਸਿ ਵੇਖਣਿ ਜੋਗੀ ਵਸਤੁ ਨ ਕਾਈ।
ਗੁਰੂ ਸੰਗਤਿ ਬਾਣੀ ਬਿਨਾ ਦੂਜੀ ਓਟ ਨਹੀ ਹੈ ਰਾਈ।
ਅਤੇ ਬਾਝੋ ਸਚੇ ਨਾਮ ਦੇ ਹੋਰੁ ਕਰਾਮਾਤਿ ਅਸਾਂ ਤੇ ਨਾਹੀ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਚਰਚਾ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੀ ਪਉੜੀ ੪੨ ਉਪਰ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜੋਗੀ ਅਤੇ ਸਿਧ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਉਤਰ ਸੁਣ ਹਾਰ ਮੰਨ ਗਏ।
ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇਸ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋਗੀਆਂ ਤੇ ਸਿਧਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਗੁਰੂਘਰ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਲਾਉਣ ਦਾ ਹੀਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਅਚਲ ਵਟਾਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਮੁਲਤਾਨ ਵਿਚ ਵੀ ਪਖੰਡੀ ਪੀਰ ਫਕੀਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੁਲਤਾਨ ਸ਼ਹਿਰ ਪੀਰਾਂ ਫਕੀਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਆਮਦ ਸੁਣ ਪੀਰਾਂ ਫਕੀਰਾਂ ਨੇ ਦੁੱਧ ਦਾ ਨਕੋ-ਨਕ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਕਟੋਰਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ।
ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਨਗਰ ਪਹਿਲੋਂ ਹੀ ਪੀਰਾਂ-ਫਕੀਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਸਾਧੁ ਫਕੀਰ ਲਈ ਇਥੇ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਤਰ ਵਿਚ ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਫੁਲ ਤੋੜ ਕੇ ਦੁਧ ਦੇ ਭਰੇ ਹੋਏ ਕਟੋਰੇ ਉਪਰ ਟਿਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਤਰ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲੇ ਪੀਰਾਂ ਫਕੀਰਾਂ ਉਪਰ ਕੁਝ ਠੋਸਣ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿਣ ਵਾਸਤੇ ਆਏ ਹਾਂ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਘੇ ਪੀਰ ਫਕੀਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਲਈ ਆਏ ਪਰੰਤੂ ਸਭ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਕਾਇਲ ਹੋਏ। ਮੁਲਤਾਨ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਫਿਰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਆ ਗਏ।
ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਕੋਈ ੧੮-੨੦ ਸਾਲ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਖੁਦ ਸਿੰਜਿਆ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਅਮਲੀ ਜਾਮਾ ਆਪ ਦੇ ਹੱਥੀਂ ਪਹਿਨਿਆ। ਨਿਤਨੇਮ, ਲੰਗਰ, ਸੰਗਤ, ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਜਿਹੇ ਸਿੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਪ੍ਰਫੁਲਤ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਰੋਜ ਦਾ ਨਿਤਨੇਮ, ‘ਸੋਦਰੁ ਆਰਤੀ ਗਾਵੀਐ
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਜਾਪੁ ਉਚਾਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਰਤ ਕਰੋ, ਨਾਮ ਜਪੋ ਤੇ ਵੰਡ ਛਕੋ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਪ ਕਮਾ ਕੇ ਦਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਆਪ ਜੀ ਕੋਲ ੧੫੨੧ ਈ: ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਆਏ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦੀ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਕਾਇਲ ਹੋ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕੋਲ ਨਿਵਾਸ ਕਰ ਸੇਵਾ ਤੇ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਲੱਗੇ। ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਦਾ ਭਰੋਸਾ, ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ, ਯੋਗਤਾ, ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਸ਼ਰਧਾ ਵੇਖ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਕਬੂਲਦੇ ਤੇ ਸਤਿ ਬਚਨ ਆਖ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਸੇਵਕਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਤੇ ਬਾਬਾ ਲਖਮੀ ਦਾਸ ਜੀ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸੂਝਬੂਝ ਦੇ ਪਾਂਧੀ ਜਾਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਰੀਖਿਆਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਣਾ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਸਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗ
ਸਮਝਿਆ।
ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਪਰੀਖਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ੧੫੩੯ ਈ: ਵਿੱਚ ਗੁਰਗੱਦੀ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਤੇ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਉਪਰੰਤ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਤੇ ਬਾਬਾ ਲਖਮੀ ਦਾਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਨ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਖਡੂਰ ਵਿਖੇ ਆ ਰਹੇ।
ਰਾਇ ਸਤਾ ਤੇ ਬਲਵੰਡਿ ਦੀ ਰਾਮਕਲੀ ਕੀ ਵਾਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਆ ਰਹੇ। ਹੁਣ ਜੋ ਵੀ ਸੰਗਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਹਿਤ ਆਉਂਦੀ ਆਪ ਖੁਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਕਰਦੇ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਕੁਲ ੯੭੭ ਸ਼ਬਦ ੨੦ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ ਉਚਾਰੇ।
ਆਪ ਜੀ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ, ਪੱਟੀ, ਦਖਣੀ ਓਅੰਕਾਰ, ਆਰਤੀ, ਬਾਬਰਵਾਣੀ ਆਦਿ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਨਿਤਨੇਮ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਦਾ ਪਾਠ ਹਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁਖਤਾ ਨੂੰ ਅੰਧਕਾਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਲ ਜਾਣ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੰਤ ਕਰਤਾਰ ਵਲੋਂ ਸੌਂਪੀ ਹਰ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਆਪ ੧੫੩੯ ਈ: ਨੂੰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿਖੇ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਵਿੱਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਗਏ।
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਫਤਹਿ….