ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਦਸ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੇਵੇਂ ਸਨ। ਉਹ 11 ਜੂਨ, 1606 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਕਦਮਾਂ ‘ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਬਣੇ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ (ਗੁਰਮੁਖੀ: ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ,19 ਜੂਨ 1595 – 28 ਫਰਵਰੀ 1644), ਛੇਵੇਂ ਨਾਨਕ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਬਣੇ ਸਨ।
ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਸਮੀ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸੇਲੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਰੱਖੀਆਂ; ਇੱਕ ਓਹਨਾ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਓਹਨਾ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ। ਓਹਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਨੂੰ “ਮੀਰੀ” ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਅਸਥਾਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜੀ “ਪੀਰੀ”, ਜੋ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਮ ਜ਼ਾਲਮ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਨਿਰਦੋਸ਼ਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ। ਓਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: “ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿੱਚ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ।
ਮੇਰੀ ਮਾਲਾ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਪੱਟੀ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਪੱਗ ਉੱਤੇ ਮੈਂ ਕਲਗੀ ਪਹਿਨਾਂਗਾ” (ਕਲਗੀ ਉਸ ਪੱਗ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁਗਲ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ)। ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਉਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਚਮਕ ਜੋੜ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ
ਤਾਊਸ ਦੇ ਖੋਜੀ ਵੀ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਮੋਰ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੋਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਊਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ (ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ) ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅੱਜ ਖਾਲਸੇ (ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਸੰਸਥਾ) ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਸੀਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਗੁਰੂ ਕੀ ਵਡਾਲੀ ਵਿੱਚ, 19 ਜੂਨ 1595 ਨੂੰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ 7 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (4.3 ਮੀਲ) ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੋਢੀ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪੰਜਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ।
ਉਹ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਚੇਚਕ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸੀ। ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਾਜੀਓਗ੍ਰਾਫੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਚਾਚਾ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇਣ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਓਹਨਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੁਆਰਾ ਓਹਨਾ ‘ਤੇ ਕੋਬਰਾ ਸੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ (ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਾ ਹੋਣ) ਦੁਆਰਾ ਤਲਵਾਰਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
ਗੁਰੂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ
25 ਮਈ 1606 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੁਣਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦਾ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸਮਾਰੋਹ 24 ਜੂਨ 1606 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਓਹਨਾ ਨੇ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਰੱਖੀਆਂ: ਇੱਕ ਓਹਨਾ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਥਾਰਟੀ (ਪੀਰੀ) ਅਤੇ ਦੂਜੀ,ਓਹਨਾਦੀ ਅਸਥਾਈ ਅਧਿਕਾਰ (ਮੀਰੀ) ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਸੀ।
ਓਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹੀਦ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਰੱਖਿਆ। ਬਵੰਜਾ ਨੰਬਰ ਓਹਨਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੀ, ਅਤੇ ਓਹਨਾ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਵਿਚ ਬਵੰਜਨ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਆਦਮੀ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਓਹਨਾਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਪਤਨੀਆਂ ਸਨ: ਦਾਮੋਦਰੀ, ਨਾਨਕੀ ਅਤੇ ਮਰਵਾਹੀ। ਤਿੰਨ ਪਤਨੀਆਂ ਤੋਂ ਓਹਨਾ ਦੇ ਬੱਚੇ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਮਰ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ, ਮਾਤਾ ਨਾਨਕੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਨੌਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਬਣੇ।
ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੋਢੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਾਬਾ ਸੂਰਜ ਮੱਲ ਸੋਢੀ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਇੱਕ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਿਸਟ (ਸ਼ਸਤਰਵਿਦਿਆ) ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਲੜਾਈ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਓਹਨਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਦਰਬਾਰ (ਕਚਹਿਰੀ) ਸੀ। ਓਹਨਾ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਚੇਲਿਆਂ ਦੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਸੱਤ
ਸੌ ਘੋੜੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਸਾਲਦਾਰੀ (ਫੌਜ) ਵਧ ਕੇ ਤਿੰਨ ਸੌ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਅਤੇ ਸੱਠ ਮਸਕੀਟਰ ਹੋ ਗਈ।
ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ
ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 1606 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ (ਰੱਬ ਦਾ ਸਿੰਘਾਸਣ) ਬਣਵਾਇਆ। ਉੱਥੇ, ਉਹ ਸ਼ਾਹੀ ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ ਵਿੱਚ, ਬਾਰਾਂ ਫੁੱਟ ਉੱਚੇ ਥੜ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਉਸ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਉਸ ਦੇ ਲੌਕਿਕ (ਸੰਸਾਰਿਕ) ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। ਛਤਰੀ ਅਤੇ ਕਲਗੀ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸੰਤਵਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਜੇ ਵਾਂਗ ਨਿਆਂ ਕੀਤਾ, ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ। ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਤਖ਼ਤ ਸੀ। ਕਨਿੰਘਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ: “ਮਾਰਸ਼ਲ ਰਸੂਲ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਸੁਭਾਅ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਕੈਂਪ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ, ਯੁੱਧ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦ ਲਿਆ.”
ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਾਜ
ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਪਛਾਣ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਿੱਖ ਹਸਤੀ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਈ।
ਸਮੂਹਿਕ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ
ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸਮੂਹਿਕ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ, ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ। ‘ਦਬਿਸਤਾਨ’ ਦਾ ਲੇਖਕ ਮੋਹਸਿਨ ਫਾਨੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਰੱਬ ਤੋਂ ਮਿਹਰ ਜਾਂ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਲਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਸੀ – ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ।
ਲੋਕ ਨੌਜਵਾਨ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਵੈਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਨ ਜੋ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਚਾਚਾ, ਪ੍ਰਿਥੀ ਮੱਲ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਭਰਾ ਸਨ, ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ। ਪ੍ਰਿਥੀ ਮੱਲ ਨੇ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਰੂ ਸੱਪ ਕੱਢ ਕੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਥੀ ਮੱਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।
ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ, ਜੋ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸੀ, ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਵੱਲ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਸ਼ੇਖ ਅਹਿਮਦ ਸਰਹੰਦੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵੀ ਭੜਕਾਇਆ ਸੀ।
ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ, ਤਸੀਹੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਧਾਰਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ
ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ। ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਉਦਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਭਰਵਾਲ ਖੱਤਰੀਆਂ ਨਵਲ ਅਤੇ ਨਿਹਾਲਾ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਪਣਾ ਲਿਆ। ਆਪਣੇ ਨਿਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸੱਚੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਤਿਆਗਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਸਫਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਉਣਾ ਸੀ।
ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ
ਓਹਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੋਤੇ ਨੂੰ ਸੱਤਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਕਸਬੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ 1644 ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਸੀ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ।